ATABEKLER

Kaynak:Yunus ZEYREK

Kıpçaklar ve Atabek Hükûmeti:

Kıpçaklar, 1068'de Rus knezlerinin müttefik kuvvetlerini yenerek güney Rusya sahasına yerleştiler. 1080'lerde Balkaş gölünden Tuna nehrine kadar uzanan topraklara Kıpçak Eli/Komania deniliyordu.

Kıpçakların bir kısmı Kırım'da yerleşirken diğer bir kısmı da daha güneye, Kafkaslara doğru indiler. Kıpçak Eli'nde daha sonraları Altunordu devleti kurulmuştur.

Gürcü Kralı II. David, Selçuklulara ve İranlılara karşı savaşacak ordusu olmadığından, Kıpçak Türklerini ülkesine davet etti (1118-1120). Azak Denizi doğusu ve Kafkaslar kuzeyinden gelen 45.000 Kıpçak ailesi, Çoruh-Kür ırmakları boylarına yerleştiler ve güçlü bir ordu kurdular.[11] Gürcistan, bu ordu sayesinde canlandı hatta Tiflis’i Selçuklulardan geri alarak topraklarını Erzurum yakınlarına kadar genişletti.

Zamanla Gürcistan'da Kıpçak/Kuman unsuru arttı. Bu topraklara yerleşen ve Gürcülerle din birliği bulunan Kıpçak Türkleri, devletin ordu, siyaset ve maliyesinde çok etkili konuma geldiler. Zamanla güçlenen Kıpçak Atabekleri, 1267 yılında Tiflis’e baş kaldırarak bağımsızlık mücadelesi verdiler. Onların bu faaliyeti İlhanlı Hükümdarı Abaka Han tarafından da desteklendi. Bugün Posof’ta kalıntıları bulunan Cak/Caksu kalesi onların hatırasıdır.

Atabek Ailesinin siyasî faaliyetlerinden Gürcü kaynakları bahsetmektedir: Gürcistan’a gelen Moğollara karşı savaşmak üzere 1266 tarihinde Tiflis’e giden Kıpçak Beyi Caklı Sargis, Gürcü Kralı David tarafından tutuklandı. İlhanlı Kağanı Abaka Han, David’den Sargis Beyi serbest bırakıp kendi yanına göndermesini istedi. Sargis Bey, Abaka Hana, artık Gürcü yönetiminde yaşayamayacaklarını ve bağımsız olmak istediklerini bildirdi. Böylece Abaka Hanın desteğini alan Atabek ailesi, Gürcistan’dan ayrı bir hükûmet oldu.[12]

Ahıska Atabekleri hükûmet olduktan sonra Osmanlı Devleti ile iyi münasebetler kurmuşlardır. 1500/1516 yıllarında Artvin, Ardahan, Ahıska Beyi olan Kıpçak Atabeki Mirza Çabuk, 1508'de Trabzon Sancak Beyi Şehzade Yavuz Selim'e kendi askeriyle öncülük etmiş; Batı Gürcistan'ın Osmanlı'ya itaatini sağlamıştır. 1514'te Çaldıran Seferi’nde de Osmanlı ordusuna sefer sırasında, sürülerle etlik koyun, yüzlerce yük yağ, bal ve un vererek yardımcı olmuştur. Onun bu siyaseti, Gürcü kaynakları tarafından eleştirilmektedir.

Atabek Hükûmeti, 310 yıl yaşamış, Anadolu'nun en uzun ömürlü Türk Beyliğidir.

Osmanlı fethinden sonra 1595 yılında yapılan sayım sonucu hazırlanan Ahıska Tahrir Defteri’ndeki vergi mükellefi köylü isimlerinden bölge halkının Türklüğü açıkça anlaşılmaktadır: Arslan, Ayvaz, Bayındır, Bekâr, Çabuk, Devletyar, Elaldı, Elalmaz, Emirhan, Gökçe, Kanturalı, Korkut, Murat, Nuraziz, Pirali, Şahmurat, Temür, Ülkmez, Yaralı, Yusuf...[13]

MÖ. VIII. ve VI. yüzyıllarda Kafkasların kuzeyinden güneye geçip Yukarı Kür ve Çoruh boylarına yerleşerek 300 yılında Hristiyan olan Kıpçaklara İlk Kıpçaklar; bu bölgeye XII. yüzyılda gelenlere de Son Kıpçaklar denilmektedir.[14]

Bu bilgiler, Ahıska ve çevresinin, ne kadar eski bir Türklük tarihine sahip olduğunu göstermesi bakımından fevkalâde önemlidir.

XVI. yüzyılın başlarında Ahıska Atabekleri Hükûmetinin sınırları Azgur’dan Kars, Artvin, Tortum, İspir ve Erzurum’a kadar uzanıyordu. Bugünkü halk kültüründen de anlaşılıyor ki, Ahıska Türkleri ile Posof, Ardahan, Artvin, Ardanuç, Şavşat, Yusufeli, Tortum, Narman ve Oltu halkı aynı köktendir.[15]

Bu bölgede Ortodoks-Hristiyan Kıpçak Atabeklerinden kalan dinî yapılara Gürcüler sahip çıkmakta, bölgeyi de eski toprakları olarak tanıtmaktadırlar.

ATABEKLER

Kipçakli Atabek sülâlesi, 1267 yilinda, -bugün Posof'ta bulunan- Caksu'da Kipçak Atabek Hükûmeti'ni kurarak bu bölgenin hakimi oldu Atabek Hükûmeti, 310 yil yasamis, Anadolu'nun en uzun ömürlü Türk beyligidir. 1268 yilinda Tiflis-Gürcü Kralligina karsi bagimsizlik kazanarak Ahiska, Posof, Ardahan, Oltu, Artvin ve Ardanuç çevrelerine yüzyillarca hakim olan Cakli Kipçak Atabekleri ailesinden bilinen Atabek, Beylerbeyi/Vali ve önemli devlet adamlari tarih sirasina göre söyledir:

Cakli Sargis (1268-1285):

Ilhanli Abaka Han zamaninda Tiflis'e karsi ilk bagimsizlik hareketini baslatmis ve Mesketya Atabek Hükümetini kurmustur.

I. Baka (1285-1308):

Sargis'in oglu. Gürcü Krali taç giyme törenine katilmayi reddetmistir. Babasi gibi Ilhanli'ya tâbiydi.

II. Sargis (1268-1285):

I. Baka'nin oglu. Zamaninda ülkesinin bagimsizligi elinden alinarak Tiflise tâbi kilindi.

I. Gorgora (1334-1361):

II. Sargis'in oglu. Parlak V. Giorgi tarafindan 1334'te Atabek unvani verilerek Tiflis'e tâbi kilindi.

II.Baka (1361-1391):

I. Gorgora'nin oglu Karakoyunlulara tâbi oldu

Ivane (1391-1444):

II. Baka'nin oglu. Karakoyunlulara tâbi oldu.

Akbugra (1444-1451):

Ivane'nin oglu.Karakoyunlulara tâbiydi

II. Gorgora (1451-1466):

II. Baka'nin oglu. Gürcü Krali VIII. Giogri'yi maglup ederek hapse atmis, ülkesini bagimsizliga kavusturmustur.

Bahadir (1466-1475):

II. Gorgora'nin oglu. Mesketya kilisesini Gürcistan katolikoslugundan ayirdi ve kilise mülklerine el koydu.

Manuçahr (1475-1487):

II. Gorgora'nin oglu. Uzun Hasanin saldirilarina maruz kaldi.

III. Gorgora (1487-1498):

Akbugra'nin oglu. Zamaninda, Akkoyunlu hücümlariyla ülkede birlik kalmamisti.

I. Keyhüsrev (1498-1500):

III. Gorgora'nin oglu. Iki yil ülkeyi idare etti. 53 yasinda öldu.

Mirza Çabuk (1500-1516):

Keyhüsrev'in oglu. Atabek yurdu'nda birligi sagladi. Yavuz Selim'le isbirligi yaparak Bati Gürcistan'i Osmanli'ya Ezdirdi.

IV. Gorgora (1516-1545):

Keyhüsrev'in oglu. Safevilere bagli olan bu Atabekin, Osmanli kuvvetleriyle Çoruh boyunda savasip Sah Ismail'e kactigini, sonra imeret Kralina tutsak duserek hapishanede öldügü belirtilmektedir.

II. Keyhüsrev (1545-1573):

IV. Gorgora´nin oglu. Atabek olmadan Önce on yil Istanbul'da kalmistir.

V. Gorgora (1573-1578):

II.Keyhüsrev'in oglu. Osmanli Fethiyle 1578'de kendisine Oltu Sancakbeyligi verildi.

II. Manuçahr/Mustafa Pasa (1578-1582):

II. Keyhüsrev'in oglu. Çildir Eyaletinin ilk Beylerbeyisi Mustafa Pasa. Sonra bir iftira yüzünden kaçip Safevilere sigindi. Manuçahr/Mustafa PAsanin azliyle Bagratli Ailesinden Giogri/Yusuf Sinin Pasa, 1582'de Ahiska Beylerbeyligine tayin edildi.

III. Manuçahr(1614-1625):

II. Manuçahr'in oglu. Çildir-Ahiska Beylerbeyisi ve ilaveten Kars Muhafizi.

III. Baka/Sefer Pasa (1625-1652):

II. Manuçahr'in oglu. Evliya Çelebî'nin ziyaretinde, Çildir Beylerbeyisi bulunan Sefer pasa'nin türbesi Ardanuç'tadir. Onun zamaninda Atabek Yurdu'nda Türklük fikri ve Islam dini Kuvvetlendi. Evliya Çelebi, Ahiska'yi ziyaretinde onunla görüstü. Ömer Pasa:

II.Keyhüsrev´in oglu. 1652'de Ahiska VAlisi olmus ve azledilmistir.

I. Yusuf Pasa (1635-1647):

Sefer Pasa'nin oglu olup Çildir Beylerbeyisidir.

Rüstem Pasa (1647-1663):

Ömer Pasa'nin oglu Çildir Beylerbeyisidir. Gürcü kaynaklarinda verilen son Atabektir. Onun Beylerbeyliginde Atabek ülkesinin halki topluca müslüman olmustur. Gürcü kaynagi, "bundan sonra Müslüman olan Ahiska pasalari, Ahiska'da 1829 Rus istilasina kadar oturdular" demektedir.

Devami cok yakinda ,calismalar devam ediyor